آقای سفیر با 28 سال سابقه خدمت در وزارت امور خارجه ترکیه به واقع در قامت یک دیپلمات حرفه‌ای به سؤالات پاسخ گفت. وی هرچند فقط پس از گذشت 20 ماه از مأموریت خود در تهران به آنکارا بر می‌گردد و به‌عنوان مشاور عالی آقای عبدالله گل، رئیس‌جمهوری ترکیه خدمت خواهد کرد اما این موقعیت جدید مانع از آن نبود که کلاس آموزش زبان فارسی خود را ترک کند.
حوسنو گورجان تورک اوغلو گرچه همچون همه دیپلمات‌ها لبخند از لبانش دور نمی‌شد، در کنار تمجید از فرهنگ ایران و ایرانی، از این نکته نیز انتقاد کرد که در برخی مطبوعات ایران تعابیر نامناسبی از تجلیل مولانا در ترکیه و اهتمام ترکیه در این باب می‌شود. وی با شرح مفصلی از تاریخ حیات مولانا بر این مهم تکیه کرد که جلال الدین محمد مولوی متولد بلخ و ساکن قونیه بوده و اشعارش به زبان فارسی است.
اگر مردم محل تولد مولوی و اگر مردمی که مولوی به زبان آنان شعر گفته و مردمی که مدفن مولوی در خاک آنان است از وی تجلیل کنند، هیچ‌یک از این اقدامات به معنی تصاحب مولانا نیست. سفیر انتقاد دیگری هم داشت و معتقد بود که استفاده از پسوند اسلام گرا برای دولت کنونی ترکیه چندان مورد پسند نیست.
وی تأکید کرد که حزب حاکم عدالت و توسعه البته مسلمانان معتقد و مومنی را در عضویت دارد و این افراد انسان هستند و انسان‌ها جایز الخطا به شمار می‌روند. از این‌رو اعضای حزب در دولت و خارج از دولت نمی‌خواهند با وصف اسلام‌گرا بودن خطای احتمالی آنان به وجهه اسلام لطمه بزند.
- آقای سفیر، مأموریت شما پس از گذشت 20 ماه به اتمام می‌رسد و اکنون به سمت مشاور عالی رئیس‌جمهوری ترکیه منصوب شده اید. آشنایی شما با عبدالله گل رئیس‌جمهوری رابطه‌ای شخصی بود یا حرفه‌ای ؟
- شما دیپلماتی با تجربه در امور خاورمیانه هستید. شما در عراق و سوریه و عربستان سعودی و اکنون در ایران مأموریت سیاسی داشته اید. آیا انتصاب شما به‌عنوان مشاور ارشد رئیس‌جمهوری از این واقعیت حکایت دارد که ترکیه نگاه جدی‌تری در قبال خاوررمیانه دارد؟
ترکیه هم از نظر تاریخی، سیاسی و اقتصادی تکه‌ای از اروپا و خاورمیانه است. از سوی دیگر ترکیه اولویتی ویژه برای رابطه خوب با همسایگان خود قائل است. بی‌تردید وجود صلح و ثبات در منطقه به‌طور مستقیم در ترکیه تأثیر خواهد گذاشت. نکته بعدی مسئولیتی است که ترکیه در قبال کشورهای منطقه دارد و معتقد است به واسطه روابط خوب خود با اروپا و دیگر کشورهای جهان می‌تواند در بهبود شرایط در خاورمیانه و حل و فصل بحران‌های موجود منطقه تأثیر مثبت داشته باشد.
- پس پاسخ شما مثبت است؟
بله.
- برای مثال اکثر وزرای خارجه اکنون و گذشته مصر، سفرای گذشته این کشور در واشنگتن بوده‌اند. این بدان معنی است که آنچه برای قاهره اهمیت دارد این است که وزیر خارجه مصر به سیاست‌های خاورمیانه‌ای آمریکا وقوف داشته باشد.
بله. البته وجود چنین راهبردهایی در هر کشور با توجه به منافع از پیش تعریف شده می‌تواند از توجیه کافی برخوردار باشد.
در مدت اقامت خود در ایران آیا از روابط دو جانبه راضی هستید؟
در این مورد می‌توانم بگویم در حال حاضر تمامی اهرم‌ها و سازوکارها در روابط 2 کشور فعال هستند. نخست اینکه گفت‌وگوی سیاسی بین 2 کشور به شکلی خوب در جریان است.
برای مثال وزیر امور خارجه ترکیه این هفته دیداری از تهران خواهد داشت. هفته پس از آن نیز آقای متکی برای شرکت در کنفرانس کشورهای همسایه عراق به ترکیه سفر خواهد کرد. سفر سال گذشته آقای حداد عادل به آنکارا و گروه دوستی پارلمانی ترکیه به ایران از نمونه‌های دیگر این ارتباط مستمر هستند.
همکاری‌های بی‌شمار دیگری درعرصه‌های تجاری، فرهنگی، توریسم، انرژی و مبارزه با مواد‌مخدر بین 2 کشور در جریان است و این ملاقات‌ها در سطح وزرای 2 کشور بدون هیچ‌گونه مشکلی ادامه دارد.بنابراین می‌توانم بگویم بین 2 کشور برادر، دوست و همسایه روابط به شکلی کاملا مطلوب در جریان است اما همان‌گونه که قبلا اشاره کردم ظرفیت ارتقای روابط خیلی بیش از اینهاست.
- 2 مسئله در روابط وجود دارد که جنبه حیاتی دارد. هر 2کشور با مشکل تروریسم روبه‌رو و درصدد مبارزه با آن هستند. موضوع بعدی انرژی است. در هر 2بخش، انرژی (خط لوله گاز) و مبارزه با تروریسم ترکیه برای همکاری با ایران تحت فشار قرار دارد. نظر شما چیست؟
ترکیه برای روابط با کشورهای همسایه اولویتی ویژه قائل است. اما درباره مواردی حیاتی و بسیار مهم همچون انرژی، سیاست‌گذاری تنها در دورن ترکیه انجام می‌گیرد و جهت گیری‌ها تنها به دولت آنکارا باز می‌گردد.
- ترکیه برای عضویت در اتحادیه اروپا و در رابطه با آمریکا مسائلی دارد. 3کشور آلمان، فرانسه و اتریش به‌طور مستقیم با عضویت در اتحادیه اروپا مخالفت دارند. اتحادیه اروپا از یونانی‌ها در موضوع قبرس حمایت می‌کند و در نهایت تصویب بیانیه اخیر در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا در مورد ترکیه. آیا می‌توانیم بگوییم روابط ترکیه با آمریکا و اروپانا امید‌کننده است؟
خیر با چنین ارزیابی‌ای موافق نیستم. وجود پستی و بلندی در روابط کشورها در عرصه بین‌الملل طبیعی است. آنچه در این بین اهمیت دارد این است که بین 2طرف برای پایان دادن به مشکلات موجود، اراده سیاسی لازم وجود داشته باشد. در ترکیه و اروپا دمکراسی وجود دارد و وجود این اختلاف نظر‌ها در دمکراسی طبیعی است.
نکته مهم این است که عالی‌ترین مقامات ترکیه و اتحادیه اروپا برای مذاکره درخصوص عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا تصمیم گرفته‌اند و این موضوع غیرقابل بازگشت است. مذاکراتی در جریان است. در این عرصه امکان دارد مخالفت‌هایی نیز از جانب برخی کشورها مطرح شود.
- این نظر وجود دارد که رفتار اتحادیه اروپا و آمریکا در نادیده گرفتن حساسیت‌ها و منافع ترکیه رفتاری تضعیف‌کننده بوده و ربطی به دمکراسی ندارد. نظر شما چیست؟
البته در موضوعاتی است که ما نیز در مورد آنها بحث داریم، هنوز در سطح مقامات رسمی این کشورها تصمیمی علیه ترکیه گرفته نشده است و این موارد بیشتر در محافل آکادمیک و مطبوعاتی مطرح است.
امیدوارم در این مورد به زودی عقل سلیم حاکم شود.سربازان ترک در افغانستان در جنگ به‌اصطلاح علیه تروریسم شرکت دارند اما هم قطارهای آنها در مرزهای ترکیه قربانی تروریسم می‌شوند.
بنابراین ترکیه در این عرصه دستاوردی نداشته است.امروز تروریسم مشکلی جهانی است و بسیاری از کشورها با این پدیده مبارزه می‌کنند. ایران نیز درگیر این جنگ است و بسیاری از فرزندان این کشور در این راه شهید شده‌اند.
- چرا دولت ترکیه فکر می‌کند که چریک‌های پ.ک.ک پشت دولت عراق و آمریکا مخفی شده‌اند؟
عراق در حال حاضر شرایطی ویژه‌ای دارد و از اوضاع نابسامان امنیتی این کشور تروریست‌ها برای فعالیت‌های خود سوء استفاده می‌کنند و پ.ک.ک یکی از این گروه‌های تروریستی است. ما از نیروهای عراقی و نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا خواسته‌ایم که برای جلوگیری از فعالیت این تروریست‌ها و متلاشی کردن این گروه حداکثر تلاش خود را به‌کار ببندند.
وزیر خارجه ترکیه نیز هفته گذشته در بغداد به‌طور جداگانه در مورد این موضوع مذاکره کرد.
وزیر خارجه و نخست وزیر ترکیه بارها آمریکا و اروپا را به دورویی در مبارزه با تروریسم و حمایت از تروریسم و پ.ک.ک متهم کرده‌اند.
البته اطلاعات اشتباهی در این مورد وجود دارد. فکر نمی‌کنم این گونه باشد. اما ما همواره از اقدامات انجام شده ناراضی هستیم و خواستار اقدام جدی و مؤثر در این عرصه‌ایم.
- گفته می‌شود که ترکیه نزدیک به 60هزار نیرو در شمال عراق مستقر کرده است، آیا این موضوع یک تهدید است یا واقعا اقدامی در دست است؟
مقامات عالی ترکیه در این باره مکررا اظهارنظر کرده اند، هفته گذشته شورای‌عالی امنیت ملی ترکیه جلسه‌ای در این باره داشت و بیانیه‌ای نیز صادره شد. من به‌عنوان سفیر ترکیه در تهران نمی‌توانم در مورد امور حساس این چنین که مقامات ذی ربط هر روز اظهارات شفاف خود را بیان می‌کنند اظهار نظر کنم.
- جمله‌ای در محافل علمی و مطبوعاتی ترکیه و آمریکا وجود دارد و آن اینکه سخن از منافع ملی مشترک حیاتی بین واشنگتن و آنکارا در2 سال اخیر بی‌معنی است. ترکیه با آمریکا بر سر روسیه، ایران، عراق، فلسطین، سوریه و پ.ک.ک اختلاف نظر دارند. برای مثال ترکیه در فلسطین حماس را به رسمیت می‌شناسد و از اسرائیل انتقاد می‌کند؛ این موضوع در تضاد با سیاست‌های آمریکاست.
ترکیه با ایران در زمینه‌های مختلف ارتباط دارد و آمریکایی‌ها از بیان مخالفت خود با این روند هیچ ابایی ندارند. ترکیه در پی توسعه روابط با روسیه است اما گسترش ناتو و سپر موشکی آمریکا موانعی را بر سر این راه ایجاد می‌کند.
در مورد جنگ علیه تروریسم و پ.ک.ک نیز صحبت کردیم. این نظر مطرح است که شدت تخریب روابط ترکیه و آمریکا بسیار زیاد است و در موارد اشاره شده بین منافع 2 کشور تناقضی آشکار وجود دارد. ارزیابی شما چیست؟
البته من استاد دانشگاه یا روزنامه نگار نیستم و به موضوعات به شکل دیگری می‌نگرم. در حال حاضر حدود 200 کشور در جهان وجود دارد که منافع آنها به نوعی به یکدیگر مربوط می‌شد.
طبیعی است در این ارتباط در کنار نقاط مشترک، گاهی نقاط اختلاف نیز وجود دارد. وظیفه دیپلماسی اساسا تأکید بر نقاط مشترک و گسترش آنها از یک سو و تلاش برای کاهش نقاط اختلاف است. هر چقدر کشورها بزرگ‌تر باشند مشکلات بین آنها نیز بیشتر و بزرگ‌تر خواهد بود. روابط ترکیه و آمریکا نیز با ابعاد گسترده‌ای البته از این قاعده مستثنی نیست.
با شما موافقم. کشورهای بزرگ مشکلات بزرگ دارند و دقیقا به همین دلیل است که روابط ترکیه - ایران آن هم در خاورمیانه تا این اندازه حائز اهمیت است.
بله. البته بحران‌های موجود در منطقه همچون فلسطین، عراق و افغانستان موجب شده است کشورهای منطقه ازبسیاری فرصت‌ها باز بمانند. برای مثال اگر امروز در خاورمیانه کشور مستقل و با ثبات فلسطینی وجود داشته باشد ما به جای بحث درباره روند صلح، به چگونگی پیگیری طرح‌های عمرانی مشترک در فلسطین می‌پرداختیم.
- البته ما ناگزیر به بررسی واقعیت‌ها هستیم. به پ.ک.ک باز می‌گردیم. استقرار این گروه در شمال عراق سابقه‌ای دست کم 15 تا 20 ساله دارد. چرا ترکیه در این مقطع زمانی به واکنش شدیدتر دست زده است؟
آیا این اقدام با توجه به طرح تجزیه عراق برای جلوگیری از شکل گیری دولت کرد در این کشور صورت گرفته است؟
دولت ترکیه از همان ابتدا به تمامی فعالیت‌های این گروه تروریستی واکنش نشان داد و تمامی تدابیر لازم را به کار بست. واکنش‌های شدید اخیر نیز به افزایش تحرکات و فعالیت‌های پ.ک.ک در این مدت باز می‌گردد.
- یعنی این موضوع ربطی به رفراندوم کرکوک و طرح تجزیه عراق ندارد؟
خیر.
- در ماه نوامبر اجلاسی با حضور کشورهای همسایه، اتحادیه عرب و سازمان ملل در استامبول برگزار می‌شود. آیا تحولات اخیر در آن اجلاس مورد بررسی قرار خواهد گرفت؟
در چنین اجلاسی، امور مربوط به امنیت عراق برای ما اهمیت بیشتری دارد. یعنی هم فعالیت‌های تروریستی که در داخل عراق علیه کشو رما صورت می‌گیرد و هم فعالیت‌هایی که از عراق بر ضد کشورهای همسایه در جریان است.
همه می‌دانیم عراق به تنهایی قادر به تأمین امنیت خود نیست. در چنین شرایطی بر گزاری نشست‌هایی که رویکردی دیپلماتیک را مد نظر دارند نمی‌تواند به حل موضوع کمک چندانی بکند. ابتکار ترکیه در شرایطی که مرزهای این کشور تهدید می‌شود چه خواهد بود؟
در حال حاضر تمامی مقامات ارشد ترکیه در حال مذاکره با مقامات عراقی و آمریکایی هستند. ما تلاش خود را در این عرصه با جدیت ادامه می‌دهیم.
- سؤال را این‌گونه مطرح می‌کنم. مقامات ترکیه از تهدیدهای امنیتی به‌عنوان موضوعی آنی و اضطراری سخن می‌گویند اما در عمل رفتاری متناسب با این ضرورت اتخاذ نمی‌کنند.
در بحث امنیت، دولت‌ها یک‌جانبه گرایانه‌ترین تدابیر را اتخاذ می‌کنند و در واقع تصمیم درباره امنیت خود را به مناقصه و شور نمی‌گذارند، اما دولت ترکیه در عمل به دیپلماسی روی می‌آورد. به بیان دیگر اگر دولت عراق قرار بود و اساسا قادر بود به ترکیه کمک کند بغداد را حفظ می‌کرد. پس چنین نشست‌هایی یک روز در لندن، یک روز در آنکارا دردی از ترکیه درمان نمی‌کند؟
باید بگویم مقامات امنیتی ترکیه در داخل مرزها در حال مبارزه با تروریسم هستند و دیپلماسی هم راه خود را می‌رود.
روابط ویژه ایران و ترکیه
روابط 2 کشور از ویژگی‌های بسیاری برخوردارند. نخستین ویژگی به مردم 2 کشور باز می‌گردد. بین این 2ملت روابط بسیار عمیقی وجود دارد. این‌دو بیش از هزار سال است در کنار یکدیگر بدون کوچک‌ترین مشکلی زندگی کرده‌اند. روابط 2 کشور دارای ابعاد گسترده انسانی، فرهنگی، تجاری، اقتصادی و تاریخی است.
امنیت 2 کشور ویژگی دیگر است که با یکدیگر گره خورده است. ویژگی مهم دیگر در روابط دو جانبه این است که مرزهای مدون 2 کشور بیش از 400 سال است که تغییر نکرده است و این موضوع در جهان کم سابقه است.
در حال حاضر نیز این روابط به شکلی مطلوب در حال پیگیری است، اما مطمئن هستیم ظرفیت‌های بی‌‌شماری برای بهبود این روابط وجود دارد.
